Martin Buber

Martin Buber
מרטין בובר
Imię i nazwisko urodzenia	Mordechaj Buber
Data i miejsce urodzenia	8 lutego 1878 ; Wiedeń
Data i miejsce śmierci	13 czerwca 1965 ; Jerozolima
Miejsce spoczynku	Jerozolima
Małżeństwo	Paula Winkler
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Strona internetowa

Martin Buber (wym. niem. MAF: [ˈ m a ʁ t i ː n̩ ˈ b u ː b ɐ ], ^ⓘposłuchaj; ur. 8 lutego 1878 w Wiedniu, zm. 13 czerwca 1965 w Jerozolimie) – austriacki filozof i religioznawca pochodzenia żydowskiego, poliglota. Badacz tradycji żydowskiej judaizmu i chasydyzmu.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Martin urodził się w 1878 roku w Wiedniu w Monarchii Austro-Węgierskiej (obecnie terytorium Austrii). Urodził się w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej. Jego hebrajskim imieniem było Mordechaj. Jego rodzice rozwiedli się (w 1881), i Mordechaj spędzał większość swojego dzieciństwa u dziadka Salomona Bubera we Lwowie (obecnie terytorium Ukrainy). Dziadek był głęboko wierzącym żydem, studiującym literaturę rabiniczną i midrasze. W domu mówiono w języku niemieckim, jidysz i po polsku. Buber uczył się w polskim gimnazjum im. Franciszka Józefa. Znał 14 języków. W trakcie nauki interesował się kulturą europejską i filozofią. Czytał pisma filozofów Immanuela Kanta, Sørena Kierkegaarda i Friedricha Nietzschego, a Nietzschego chciał przekładać na język polski. Filozofowie ci wywarli silny wpływ na kształtowanie jego poglądów. Pod ich wpływem podjął decyzję o zerwaniu swoich więzi z religią^[1].

Córką jego siostry była Miriam Braude^[2].

W 1896 roku, po maturze, Martin wyjechał do Wiednia i rozpoczął studia akademickie, obejmujące filozofię, historię sztuki, germanistykę i językoznawstwo. Studiował również w Lipsku, Zurichu i Berlinie. Na studiach poznał swoją przyszłą żonę, Paulę Winkler. W 1904 roku ukazała się jego praca doktorska „Przyczynki do historii problemu indywiduacji” (niem. Beiträge zur Geschichte des Individuationsproblems), w której omówił filozofię Jakuba Böhmego i Mikołaja z Kuzy^[3].

Działalność publiczna

W 1898 roku osobiście spotkał się z Theodorem Herzlem i po poznaniu jego koncepcji dołączył do ruchu syjonistycznego. Buber nie zgadzał się jednak we wszystkim z Herzlem. Dla Herzla celem syjonizmu było ustanowienie państwa żydowskiego w Ziemi Izraela, ale nie uważał on aby religia była konieczna dla narodu żydowskiego. W jej miejscu widział on kulturę żydowską. Buber dostrzegł potencjał społeczny i duchowy tkwiący w ruchu syjonistycznym. Jednak w przeciwieństwie do Herzla uważał, że nowe państwo będzie potrzebowało religii. Dodawał przy tym, że niezbędnym jest przeprowadzenie reformy judaizmu. W 1902 roku został redaktorem naczelnym tygodnika syjonistycznego Die Welt, jednak rok później ze względu na różnicę zdań z Herzlem wycofał się z tej pracy^[4].

Działalność badawcza

W 1903 roku Buber zaangażował się w badania ruchu chasydzkiego. Z wielkim uznaniem podziwiał zaangażowanie wspólnot chasydzkich w codzienne życie religijne. W przeciwieństwie do zaangażowanych politycznie organizacji syjonistycznych, chasydzi skupiali się na tych wartościach, które Buber zalecał do przyjęcia przez syjonizm. Buber uznał chasydyzm za źródło kulturowej odnowy dla judaizmu. W 1904 roku wycofał się ze wszystkich swoich prac w organizacjach syjonistycznych, poświęcając się badaniom i pisaniu. W 1906 roku opublikował w języku niemieckim opowieść o rabinie Nachmanie z Bracławia (niem. Die Geschichten des Rabbi Nachman), a w 1908 roku opublikował zbiór opowieści o twórcy chasydyzmu Baal Szem Towie (niem. Die Legende des Baalschem). Jednak jego interpretacja chasydzkiej tradycji spotkała się z ostrą krytyką uczonych, takich jak na przykład rabina Chaima Potoka. Pomimo to, Buber nadal kontynuował swoje badania, publikując liczne opracowania. Wygłaszał również wiele wykładów na temat judaizmu, zyskując sobie sporą liczbę uczniów.

Podczas I wojny światowej przeniósł się z Berlina do Heppenheim (Bergstraße), gdzie przyczynił się do powstania Żydowskiego Komitetu Narodowego. Jego celem było niesienie pomocy Żydom z Europy Wschodniej. W tym czasie został redaktorem naczelnym żydowskiego pisma ukazującego się w języku niemieckim Der Jude. Stanowisko to piastował do 1924 roku. W 1923 roku napisał swój najsłynniejszy esej „Ja i Ty” (niem. Ich und Du), w którym przedstawił zasady dialogicznej filozofii. Dwa lata później rozpoczął tłumaczenie hebrajskiej Biblii na język niemiecki. W latach 1926–1928 był redaktorem naczelnym pisma Die Kreatur. W 1930 roku otrzymał stanowisko profesora honorowego na Uniwersytecie we Frankfurcie. Gdy w styczniu 1933 roku naziści doszli do władzy w Republice Weimarskiej, Buber zrezygnował ze stanowiska uniwersyteckiego. Uczynił to jako protest przeciwko objęciu władzy przez Adolfa Hitlera i NSDAP. W dniu 4 października 1933 roku Niemcy zabronili mu wygłaszania wykładów.

W 1938 roku wyjechał z III Rzeszy do Brytyjskiego Mandatu Palestyny. Został profesorem na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Wykładał filozofię społeczną i socjologię kultury^[5]. W kolejnych latach kontynuował swoje badania religijne i tłumaczenie tekstów biblijnych. W 1950 roku został kandydatem do nagrody Nobla w dziedzinie literatury. W 1953 roku otrzymał Nagrodę Pokojową Księgarzy Niemieckich. W latach 1960–1962 był pierwszym prezydentem Izraelskiej Akademii Nauk. W 1963 roku otrzymał prestiżową Nagrodę Erazma.

Zmarł 13 czerwca 1965 roku w swoim domu w osiedlu Talpijjot w Jerozolimie. Został pochowany w Jerozolimie^[6].

Dorobek naukowy

Chasydyzm

Był badaczem chasydyzmu (w Polsce popularna jest jego książka Opowieści chasydów) i ten właśnie nurt religijno-filozoficzny ukształtował sposób myślenia Bubera. Chasydzi prowadzili bowiem dialog z Bogiem, obecnym w swoich emanacjach. Każda rzecz, każde działanie łączyło się z chwałą Bożą, a wspólnotę budowano na indywidualizmie poszczególnych jednostek. Stąd antropocentryzm Bubera, jego niechęć do myślenia systemowego oraz irracjonalizm.

Ja i Ty

Szczególne znaczenie Buber przypisywał przykazaniu miłości. Odzwierciedla się to w jego najważniejszym dziele „Ja i Ty” (1923). Filozofia Bubera ma wymiar optymistyczny – przez prostotę, pokorę, radość, zaangażowanie jesteśmy w stanie „zbliżyć” Boga do naszego świata^[7]. Buber krytykuje zarówno kolektywizm, jak i skrajny indywidualizm, należy bowiem być zarówno dla siebie, jak i dla drugiego człowieka. Wszelkie prawdziwe życie jest spotkaniem, nasze „ja” jest zawsze zwrócone ku czemuś. Kryzys relacji jest kryzysem człowieka. Człowiek jest osobą - duchem i podmiotem. Wchodzi z rzeczywistością w relację monologową - „ja-ono”, oraz dialogową - „ja-ty” (odnoszącą się do człowieka) oraz „ja-Ty” (odnoszącą się do Boga). Te trzy rodzaje relacji odpowiadają trzem częściom książki. W relacji „ja-ono” brak jest dialogu, ale jest ona nieodzowna dla ludzkiego życia, ważne jest także poznanie naukowej istoty. Nie można jednak sprowadzić do relacji „ja-ono” każdego człowieka, jest ona przede wszystkim relacją z rzeczami. Trzeba wejść z kimś w relację „ja-ty”. Zakłada ona: świadomą osobę, potencjalność człowieka, realizację dobra, uznanie partnera dialogu, świadomość obcowania z drugim człowiekiem – dziełem Stwórcy. Problem polega na tym, że ludzie zamiast wchodzić w dialog – monologują. Czynią tak, gdyż boją się odsłonić, niekiedy stwarzają pozory dialogu. Buber stoi na stanowisku, iż – generalnie – w dialog „ja-Ty” można wejść z tylko jedną osobą. Kosztuje on bowiem wiele wysiłku i energii. Punktem odniesienia dla wszystkich relacji „ja-ty”, jest relacja z Bogiem, „ja-Ty”. Do tej rzeczywistości odnosi się Buber w następujących słowach: „w każdym ty, zwracamy się ku Ty wiecznemu”^[8], „Sens ty (...) nie może się wypełnić, aż do momentu odnalezienia nieskończonego Ty.”^[9]

Pozostała twórczość

Pisał również na temat relacji chrześcijaństwa do judaizmu. Uważany jest za współtwórcę nurtu filozofii zwanego filozofią dialogu (książka Ja i Ty), w Polsce rozwijanego m.in. przez ks. Józefa Tischnera.

Płodny komentator Biblii oraz tłumacz na niemiecki Biblii hebrajskiej.

Publikacje

Die Geschichten des Rabbi Nachman. 1906.
Die fünfzigste Pforte. 1907.
Die Legende des Baalschem. 1908.
Daniel – Gespräche von der Verwirklichung. 1913.
Die jüdische Bewegung – gesammelte Aufsätze und Ansprachen 1900–1915. 1916.
Vom Geist des Judentums – Reden und Geleitworte. 1916.
Die Rede, die Lehre und das Lied – drei Beispiele. 1917.
Ereignisse und Begegnungen. 1917.
Chinesische Geister- und Liebesgeschichten. 1919.
Der grosse Maggid und seine Nachfolge. 1922.
Reden über das Judentum. 1923.
Ich und Du. 1923.
Das Verborgene Licht. 1924.
Die chassidischen Bücher. 1928.
Aus unbekannten Schriften. 1928.
Ekstatische Konfessionen. 1909.
Zwiesprache. 1932.
Kampf um Israel -Reden und Schriften 1921–1932. 1933.
Hundert chassidische Geschichten. 1933.
Die Troestung Israels : aus Jeschajahu, Kapitel 40 bis 55. 1933. (razem z Franzem Rosenzweig)
Erzählungen von Engeln, Geistern und Dämonen. 1934.
Das Buch der Preisungen. 1935. (razem z Franzem Rosenzweig)
Deutung des Chassidismus – drei Versuche. 1935.
Die Josefslegende in aquarellierten Zeichnungen eines unbekannten russischen Juden der Biedermeierzeit. 1935.
Die Schrift und ihre Verdeutschung. 1936. (razem z Franzem Rosenzweig)
Aus Tiefen rufe ich Dich – dreiundzwanzig Psalmen in der Urschrift. 1936.
Das Kommende : Untersuchungen zur Entstehungsgeschichte des Messianischen Glaubens – 1. Königtum Gottes. 1936.
Die Stunde und die Erkenntnis – Reden und Aufsätze 1933–1935. 1936.
Zion als Ziel und als Aufgabe – Gedanken aus drei Jahrzehnten – mit einer Rede über Nationalismus als Anhang. 1936.
Worte an die Jugend. 1938.

Moseh. 1945.
Dialogisches Leben – gesammelte philosophische und pädagogische Schriften. 1947.
Der Weg des Menschen : nach der chassidischen Lehre. 1948.
Das Problem des Menschen. 1948.
Die Erzählungen der Chassidim. 1949.
Gog und Magog – eine Chronik. 1949.
Israel und Palästina – zur Geschichte einer Idee. 1950.
Der Glaube der Propheten. 1950.
Pfade in Utopia. 1950.
Zwei Glaubensweisen. 1950.
Urdistanz und Beziehung. 1951.
Der utopische Sozialismus. 1952.
Bilder von Gut und Böse. 1952.
Die Chassidische Botschaft. 1952.
Recht und Unrecht – Deutung einiger Psalmen. 1952.
An der Wende – Reden über das Judentum. 1952.
Zwischen Gesellschaft und Staat. 1952.
Das echte Gespräch und die Möglichkeiten des Friedens. 1953.
Einsichten : aus den Schriften gesammelt. 1953.
Reden über Erziehung. 1953.
Gottesfinsternis – Betrachtungen zur Beziehung zwischen Religion und Philosophie. 1953.
Hinweise – gesammelte Essays. 1953.
Die fünf Bücher der Weisung – Zu einer neuen Verdeutschung der Schrift. 1954. (razem z Franzem Rosenzweig)
Die Schriften über das dialogische Prinzip (Ich und Du, Zwiesprache, Die Frage an den Einzelnen, Elemente des Zwischenmenschlichen). 1954.
Sehertum – Anfang und Ausgang. 1955.
Der Mensch und sein Gebild. 1955.
Schuld und Schuldgefühle. 1958.
Begegnung – autobiographische Fragmente. 1960.
Logos: zwei Reden. 1962.
Der Jude und sein Judentum. Köln: Joseph Melzer Verlag, 1963.
Nachlese. 1965.

Dzieła wspólne

Martin Buber: Werke - I Schriften zur Philosophie. Paul Mendes-Flohr & Peter Schäfer i Martina Urban. Berlin: Berliner Akademie der Wissenschaften/Israel Academy of Sciences and Humanities, 1962.
Martin Buber: Werke - III Schriften zum Chassidismus. Paul Mendes-Flohr & Peter Schäfer i Martina Urban. Berlin: Berliner Akademie der Wissenschaften/Israel Academy of Sciences and Humanities, 1963.
Martin Buber: Werke - II Schriften zur Bibel. Paul Mendes-Flohr & Peter Schäfer i Martina Urban. Berlin: Berliner Akademie der Wissenschaften/Israel Academy of Sciences and Humanities, 1964.

Tłumaczenia na język polski

1983. Opowieści rabina Nachmana, przeł. Edward Zwolski, Paris: Éditions du Dialogue.
1992. Ja i Ty, przeł. Jan Doktór, Warszawa : IW PAX.
1993. Problem człowieka, przeł. i wstępem opatrzył Jan Doktór, Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN.
1995. Dwa typy wiary, tłum. Juliusz Zychowicz ; przedm. Adam Żak ; posł. David Flusser, Kraków : Znak.
1998. Mojżesz, przeł. Ryszard Wojnakowski, Warszawa : Cyklady.
1999. Gog i Magog : kronika chasydzka, przeł. i wstępem opatrzył Jan Garewicz, Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN.
2004. Opowieści o aniołach, duchach i demonach, przeł. Ryszard Wojnakowski, Warszawa : „Cyklady”.
2005. Opowieści chasydów, tłum., uwagami i posł. opatrzył Paweł Hertz, wyd. 3 popr., Poznań : W drodze ; Warszawa : Fundacja Zeszytów Literackich.

Przypisy

↑ Robert E. Wood: Martin Buber's Ontology: An Analysis of I and Thou. Northwestern University Press, 1969, s. 5. ISBN 978-0-8101-0650-5. [dostęp 2012-09-18]. (ang.).
↑ MarzenaM. Klimowicz-Sikorska MarzenaM., Kim jest tajemnicza Miriam Braude? [online], trojmiasto.pl, 11 lutego 2013 [dostęp 2021-09-19] (pol.).
↑ Jon Stewart: Kierkegaard and Existentialism. Ashgate Publishing Ltd., 2011, s. 34. ISBN 978-1-4094-2641-7. [dostęp 2012-09-18]. (ang.).
↑ Zank i Braiterman 2014 ↓.
↑ Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s. 50-51. ISBN 83-88149-41-5.
↑ Sarah Scott: Martin Buber (1878—1965). [w:] The Internet Encyclopedia of Philosophy [on-line]. [dostęp 2012-09-19]. (ang.).
↑ Marek Kościelniak. Świat jako podstawowa kategoria filozofii edukacji Martina Bubera. „Filozoficzne problemy edukacji”. 2021, t. 4, s. 21-37, 2022-06-10. DOI: 10.4467/25450948FPE.21.002.15167. ISSN 2545-0948. (pol.).
↑ „Ja i Ty”, s.94
↑ „Ja i Ty”, s.76

Bibliografia

Robert E. Wood: Martin Buber's Ontology: An Analysis of I and Thou. 2011: Northwestern University Press. ISBN 978-0-8101-0650-5.
MichaelM. Zank MichaelM., ZacharyZ. Braiterman ZacharyZ., Martin Buber, Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 4 grudnia 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21] (ang.).

Linki zewnętrzne

Niemieckojęzyczny portal o życiu i dziele Bubera. buber.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-03)]. (niem.)
Martin Buber, 87, Dies in Israel; Renowned Jewish Philosopher. [w:] The New York Times [on-line]. nytimes.com, 1965-06-14. [dostęp 2014-06-18]. (ang.).

[1] Robert E. Wood: Martin Buber's Ontology: An Analysis of I and Thou. Northwestern University Press, 1969, s. 5. ISBN 978-0-8101-0650-5. [dostęp 2012-09-18]. (ang.).

[:0-2] MarzenaM. Klimowicz-Sikorska MarzenaM., Kim jest tajemnicza Miriam Braude? [online], trojmiasto.pl, 11 lutego 2013 [dostęp 2021-09-19] (pol.).

[3] Jon Stewart: Kierkegaard and Existentialism. Ashgate Publishing Ltd., 2011, s. 34. ISBN 978-1-4094-2641-7. [dostęp 2012-09-18]. (ang.).

[CITEREFZankBraiterman2014-4] Zank i Braiterman 2014 ↓.

[5] Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s. 50-51. ISBN 83-88149-41-5.

[6] Sarah Scott: Martin Buber (1878—1965). [w:] The Internet Encyclopedia of Philosophy [on-line]. [dostęp 2012-09-19]. (ang.).

[7] Marek Kościelniak. Świat jako podstawowa kategoria filozofii edukacji Martina Bubera. „Filozoficzne problemy edukacji”. 2021, t. 4, s. 21-37, 2022-06-10. DOI: 10.4467/25450948FPE.21.002.15167. ISSN 2545-0948. (pol.).

[8] „Ja i Ty”, s.94

[9] „Ja i Ty”, s.76

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Podstawowe pojęcia	Ruch syjonistyczny Hymn Izraela Ziemia Izraela Auto-Emacypacja Program bazylejski Plan Uganda Plan Biltmore Państwo żydowskie Altneuland Alija Alija Bet Prawo powrotu Kibuc Osadnictwo żydowskie w Palestynie Antysemityzm Deklaracja Balfoura Biała księga Churchilla Rezolucja ZO ONZ nr 181 Deklaracja niepodległości Izraela Izrael I wojna izraelsko-arabska Flaga Izraela Postsyjonizm Antysyjonizm
Nurty syjonizmu	Syjonizm polityczny Syjonizm socjalistyczny Syjonizm religijny Syjonizm rewizjonistyczny Chrześcijański syjonizm
Organizacje syjonistyczne	Światowa Organizacja Syjonistyczna Kongres Syjonistyczny Komitet Wykonawczy Organizacji Syjonistycznej Nowa Organizacja Syjonistyczna Agencja Żydowska Żydowski Fundusz Narodowy Żydowskie Towarzystwo Kolonizacyjne Żydowski Trust Kolonialny Legion Żydowski Histadrut Centralne Archiwum Syjonistyczne Betar Brit he-Chajal Irgun Lechi Ha-Szomer Ha-Cair He-Chaluc
Ruchy syjonistyczne	Bilu Chowewej Syjon Poalej Syjon Ruch Kibucowy Mizrachi
Syjoniści	Cwi Hirsz Kaliszer Moses Hess Leon Pinsker Samuel Mohylewer Aszer Ginsberg Natan Birnbaum Theodor Herzl Max Nordau Leo Motzkin Dow Ber Borochow Naftali Herc Imber Dawid Wolffsohn Chaim Weizman Mosze Lejb Lilienblum Nachum Sokołow Nachman Syrkin Max Bodenheimer Edmond James de Rothschild Icchak Jakob Reines Otto Warburg Nachum Goldmann Eliezer ben Jehuda
Inni działacze i członkowie	Aharon Dawid Gordon Martin Buber Rachel Bluwstein Hugo Bergmann Henrietta Szold Ze’ew Żabotyński Meir Bar-Ilan Chaim Arlosoroff Zalman Szazar Awraham Kuk Arthur Ruppin Dawid Ben Gurion Menachem Usyszkin Abba Achimeir Chajjim Boger Berl Katznelson Alexander Zaïd Josef Sprinzak Izrael Szochat Josef Trumpeldor Gershom Scholem Jicchak Ben Cewi Menachem Begin

1950–1959	mieszkańcy Austrii (1958) Robert Schuman, Karl Jaspers (1959)
1960–1969	Marc Chagall, Oskar Kokoschka (1960) Romano Guardini (1962) Martin Buber (1963) Międzynarodowa Unia Akademicka (1964) Charlie Chaplin, Ingmar Bergman (1965) Herbert Read, René Huyghe (1966) Jan Tinbergen (1967) Henry Moore (1968) Gabriel Marcel, Carl Friedrich von Weizsäcker (1969)
1970–1979	Hans Scharoun (1970) Olivier Messiaen (1971) Jean Piaget (1972) Claude Lévi-Strauss (1973) Ninette de Valois, Maurice Béjart (1974) Ernst Gombrich, Willem Sandberg (1975) Amnesty International, René David (1976) Werner Kaegi, Jean Monnet (1977) Teatr lalek: La Marionettistica, Ţăndărică, The Bread and Puppet Theatre (1978) Die Zeit, Neue Zürcher Zeitung (1979)
1980–1989	Nikolaus Harnoncourt, Gustav Leonhardt (1980) Jean Prouvé (1981) Edward Schillebeeckx (1982) Raymond Aron, Isaiah Berlin, Leszek Kołakowski, Marguerite Yourcenar (1983) Massimo Pallottino (1984) Paul Delouvrier (1985) Václav Havel (1986) Alexander King (1987) Jacques Ledoux (1988) International Commission of Jurists (1989)
1990–1999	John Grahame Douglas Clark (1990) Bernard Haitink (1991) Główne Archiwum Indii, Szymon Wiesenthal (1992) Peter Stein (1993) Sigmar Polke (1994) Renzo Piano (1995) William McNeill (1996) Jacques Delors (1997) Mauricio Kagel, Peter Sellars (1998) Mary Robinson (1999)
2000–2009	Hans van Manen (2000) Claudio Magris, Adam Michnik (2001) Bernd i Hilla Becher (2002) Alan Davidson (2003) Sadik al-Azm, Fatema Mernissi, Abdulkarim Soroush (2004) Steven Shapin, Simon Schaffer (2005) Pierre Bernard (2006) Péter Forgács (2007) Ian Buruma (2008) Antonio Cassese, Benjamin Ferencz (2009)
2010–2019	José Antonio Abreu (2010) Joan Busquets (2011) Daniel Dennett (2012) Jürgen Habermas (2013) Frie Leysen (2014) społeczność wikipedystów (2015) A.S. Byatt (2016) Michèle Lamont (2017) Barbara Ehrenreich (2018) John Adams (2019)
2020–2029	Grayson Perry (2021) Dawid Grossman (2022) Trevor Noah (2023)